ملا نصرالدین!

 

ملانصرالدین شخصیتی است که داستان هایش تمامی ندارد و هنوز که هنوز است حکایات بامزه ای که اتفاق می افتد را به او نسبت می دهند و حتی او را با بسیاری از موضوعات امروزی همساز کرده اند.

در کشورهای آمریکایی و روسیه او را بیشتر با شخصیتی بذله گو و دارای مقام والای فلسفی می شناسند. به هر حال او سمبلی است از فردی که گاه ساده لوح و احمق و گاه عالم و آگاه و حاضر جواب است که با ماجراهای به ظاهر طنزآلودش پند و اندرزهایی را نیز به ما می آموزد.

ملا نصرالدین، شخصیتی داستانی و بذله‌گو در فرهنگ‌های عامیانه ایرانی، افغانی، ترکیه‌ای، عربی، کُردی، قفقازی، هندی، پاکستانی و بوسنی است که در یونان هم محبوبیت زیادی دارد و در بلغارستان هم شناخته‌شده است. ملا نصرالدین در ایران و افغانستان بیش از هر جای دیگر به عنوان شحصیتی بذله گو اما نمادین محبوبیت دارد.

درباره وی داستان‌های لطیفه‌آمیز فراوانی نقل می‌شود. اینکه وی شخصی واقعی بوده یا افسانه‌ای مشخص نیست. برخی منابع او را واقعی دانسته و هم روزگار با تیمور لنگ (درگذشته ۸۰۷ ق.) یا حاجی بکتاش (درگذشته ۷۳۸ ق.) دانسته‌اند. در نزدیک آق‌شهر از توابع قونیه در ترکیه محلی است که با قفلی بزرگ بسته شده و می‌گویند قبر ملا نصرالدین است.

او را در افغانستان، ایران و جمهوری آذربایجان ملا نصرالدین، در ترکیه هوجا نصرتین (خواجه نصرالدین)، در عربستان جُحا (خواجه) می‌نامند و در بین کُردها به «ملا مشهور» معروف است. مردم کارها و حرکات عجیب و مضحکی به او نسبت می‌دهند و به داستان‌های او می‌خندند. قصه‌های ملا از قدیم در شرق رواج داشته و معلوم نیست ریشه آنها از کدام زبان است

 

نشریه و مجله "ملا نصرالدین"

ملانصرالدین نام نشریه‌ای بود که به سردبیری جلیل محمدقلی‌زاده به زبان ترکی آذربایجانی و گاهی اوقات به زبان روسی منتشر می‌شد. این نشریه در ابتدا در تفلیس (از ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۷) منتشر می‌شد و سپس در تبریز (در ۱۹۲۱) و باکو (از ۱۹۲۲ تا ۱۹۳۱) انتشارش ادامه یافت.

این نشریه که به انتقاد از حکومت‌های ایران و عثمانی و نیز خرافات و عادات مردم قفقاز و کشورهای اسلامی می‌پرداخت نقش مهمی در بیداری مردم و جنبش مشروطه ایران داشت.

میرزا علی‌اکبر صابر با نام مستعار هوپ‌هوپ در آن اشعار انتقادی خود را منتشر می‌کرد.

کاریکاتورهای آن که به دست عظیم عظیم‌زاده و اسکار شیمرلینگ و یوزف روتر آلمانی کشیده می‌شد از شاهکارهای کاریکاتور سیاسی و اجتماعی است و همچنین این روزنامه تأثیر زیادی بر نشریه صوراسرافیل داشت.

 انتشار ملانصرالدین مهم‌ترین کار فرهنگی جلیل محمدقلی‌زاده بود و دشمنان زیادی از مستبدین و ملایان برای او ساخت. روزنامه ملانصرالدین نوشتارهایی روشنفکرانه و اصلاح‌طلبانه داشت و این امر باعث شد تا مسلمانان افراطی به تکفیر و آزار مدیر، کارکنان و حتی فروشندگان آن دست بزنند. محمدقلی‌زاده ناچار شد برای گریز از تعرض مسلمانان در محله گرجی‌نشین تفلیس اقامت کند. در بایگانی شخصی دست‌نوشته‌های جلیل محمدقلی‌زاده، نامه یک مسلمان تندرو در ده قاسم‌کندی دیده می‌شود که محمدقلی‌زاده را با دشنام شدید تهدید به قتل و خونریزی کرده‌است.

مطمئنا علت اصلی این صبر و تحمل در مقابل هجمه بزرگ نفرتها و غضب ها و جنایات آن زمان علیه این مجله و گردانندگان آن وجود یک قلب پر از عشق و محبت برای مردم وکشور بود.

در آرزوی خلاص کردن این ملت از همه ی رذالت های اجتماعی،و قرار دادن در بین ملت های پیشرفته دنیای معاصر امروزی قلبی تپنده بود.

 

 درباره این نشریه:

شروع به کار این مجله و بودن شخصی روشنفکر همانند جلیل محمد قلیزاده دوستداران آزادی را از صمیم قلب خوشحال میکرد. "ملا نصرالدین" نیروها و افراد مترقی  و با تفکر دموکراتیک را به دور خود جمع کرد

در این مجله افرادی همانند  Ömər Faiq Nemanzadə ,  Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev ,  Əli Nəzmi , Əliqulu Qəmküsar,  Məmməd Səid Ordubadi,  Mirzəli Möcüz Şəbüstəri و نویسندگان و شاعران  و روزنامه نگاران دیگری از جمله  کاریکاتوریست هایی مانند Oskar Şmerlinq, .Rotter,  Əzimzadə Əzim همکاری می کردند.

( باید به این نکته توجه کنیم که اکثر این افراد در تاریخ ادبیات و طنز آذربایجان جایگاه والا و دست نیافتنی دارند)

در عرض 25 سال 748 شماره ( 340 شماره در تفلیس، 8 شماره در تبریز، 400 شماره در باکو) به چاپ رسیده است

دوره ظهور مجله ملا نصرالدین، همزمان بود با  مشکلات عصر مدرن و انقلابی  و همچنین مسائل هزار سال گذشته که  بزرگترین و زجرآورترین آنها ، تعصبات مذهبی بود

هدف اصلی مجله طنز، به تصویر کشیدن معضلات مختلف اجتماعی از جمله  نابرابری، یکسان سازی فرهنگی و فساد و به تمسخر گرفتن شیوه زندگی عقب مانده و قدیمی مردم، روحانیون و تعصبات مذهبی مردم بود.

جلیل  محمدقلی زاده برای رساندن این فکر به مردم در اولین جلد این مجله، در صفحه اول دسته ای از مسلمانان در حالت خواب ، که ملا نصرالدین به عنوان یکی از بزرگان عاقل دنیای شرق سعی در بیداری انها دارد، به تصویر کشیده شده است!

در صفحه دوم  مقاله ای با عنوان"خطاب به شما آمده ایم" درج شده بود، و در صفحات بعدی هم اخبار طنز و تلگراف ها، ضرب المثل ها،  Dəllək" hekayəsi (حکایت آرایش گر) و "Lisan" bəlası  (دردسر زبان) همراه با چهار کاریکاتور قرار گرفته بود

در مقالات خود، با یک روش ضمنی و تلویحی هنجارهای اجتماعی غربی را و شیوه های انها را نشان میداد.

مقالات و نقدهای آن دلیلی شد تا بارها توسط پلیس ممنوع الچاپ شود و پس از یک استراحت سه ساله به تبریز منتقل شود که در انجا 8 شماره چاپ شد

پخش این مجله در ایران، ترکیه، مصر، هند، مراکش و دیگر کشورها در توسعه فرهنگی و اجتماعی مردم تاثیر مثبتی داشت

در 4 مارس 1906 طبق اطلاعیه صادره از دفتر فرمانداری تفلیس، طرح چاپ مجله ملا نصرالدین بدین شکل بوده است:

مقالات، انتقادات تیز و شدید، پاورقی ،اشعار طنز، تلگراف طنز، داستان طنز ،حکایاتصندوق پستی، تبلیغات طنز، تبلیغات شخصی، کاریکاتور و تصاویر

این مجله در مناطق مسلمان نشین روسیه تزاری، کشورهای نزدیک شرق میانه، و در سراسر جهان اسلام بر مطبوعات دموکراتیک تاثیر گذار بود 

همچنین تحت تاثیر مجله ملا نصرالدین،  مجلات طنزی نظیر "Bəhlul" (1907), "Zənbur" (1909-1910), "Mirat" (1910), "An" (1910-1911), "Kəlniyyət" (1912- 1913), "Lək-lək" (1914), "Tuti" (1914-1917), "Məzəli" (1914-1915), "Babayi-Əmir" (1915-1916), "Tartan-Partan" (1918), "Şeypur" (1918-1919), "Zənbur" (1919), "Məşəl" (1919-1920)  به زبان آذربایجانی و همچنین مجلاتی نظیر "Cigit" (1907-1918), "Vay-vay" (1908), "Bakinskoe qore" (1908-1909), "Biç" (1909-1915), "Adskaya poçta" (1909-1910), "Bakinskiye strelı" (1910), "Baraban" (1912-1913)  به زبان روسی منتشر شد.

حتی در قرن بیست و یکم هم ایده های این مجله  پیروان خود را دارد

در وب سایت ها و شبکه های اجتماعی مجازی مختلف صفحاتی با اسم ملا نصرالدین ایجاد شده است که مقالات و کاریکاتورهای آن را با خوانندگان خود به اشتراک میگذارند و همواره این مجله چه در زمان چاپ و حیات خود و چه در عصر کنونی مورد توجه و ستایش و تقدیر کارشناسان بوده و هست

چاپ این مجله در انتشارات "غیرت" متعلق به خود میرزا جلیل بود

اهمیت ملا نصرالدین در توسعه سبک انتقاد واقع گرای آن در ادبیات آذربایجان است و فرایندهای مشابه، سنتهای ادبی دیگر را تحت تاثیر قرار داد که نمونه بارز آن ایران است. ظهور هنر کاریکاتور ایران را میتوان نتیجه انتشار ملانصرالدین در تبریز به سال 1921 دانست

با توجه به اینکه مخاطب این مجله توده ها و روشنفکران جامعه بود، ولی به سرعت به موفقیت دست یافت و تبدیل به پر تیراژترین و پرنفوذترین و شاید اولین مجله از نوع خود در سراسر جهان اسلام، از مراکش تا هند، شد

تقریبا نیمی از هر شماره هشت صفحه ای این مجله شامل تصاویر و کاریکاتور ها بود که بدین وسیله به بخش های بزرگی از جامعه که بی سواد بودند، دسترسی داشته و آنها را تحت تاثیر قرار میداد.

و همچنین در حالی که این مجله سعی در ایجاد یک فرهنگ عقلانی جدید آذربایجانی بود، مسلما ایران بیشترین تاثیر را از ان میگرفت، ملا نصرالدین به صورت خستگی ناپذیر در ناکارآمدی و فساد سلسله قاجار متمرکز شده بود و مقالات و تصاویر خود را به عنوان یک مقدمه از انقلاب مشروطه ایران منتشر میکرد که نهایتا منجر به ایجاد اولین پارلمان در تمام آسیا شد

درسال 1920 با حمله  شوروی به باکو، کیفیت نشر مجله ومدیریت هنری زیر چنگال اجبار حزب بلشویک،رنج میبرد و تاثیر آن بیش از حد تخمین بود وتنها سه شمار در سال 1930 بیرون داده شد و بعد از آن درهایش بسته شد

روزنامه آذربایجانی " ارشاد " اصطلاح (( ملانصرالدین )) را برای "توانایی در توصیف، برای گفتن چیزی که آنها هستند" ، ابداع کرد.

 

 منابع:

http://en.wikipedia.org/wiki/Molla_Nasraddin_%28magazine%29

http://az.wikipedia.org/wiki/Molla_N%C9%99sr%C9%99ddin_%28jurnal%29

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%D8%A7_%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86